Wim Oudshoorn

Hartje zomer en haast onafwendbaar dat we het in deze rubriek gaan hebben over de vasílissa ton kipeftikón, de koningin der tuingroentes ofwel de tomaat. Op de lijst van meest geconsumeerde groentes in de wereld staat ze op twee, de koning zal de aardappel zijn. Dat is in Griekenland niet anders. In duizelingwekkende hoeveelheden wordt de domata momenteel versneden in choriátikes, gevuld als yemistés, gepureerd tot poltós of saltsa. Welke buitenlander kent die woorden niet. Op elk Grieks terras, in stad en land, op het strand en in de bergen, ja werkelijk overal, heerst de rode koningin en het lijkt of het nooit anders is geweest. Maar eeuwenlang was er in ons werelddeel geen tomaat te bekennen. Ze hingen nog onontdekt in de oerwouden van Peru. Pas in de 16^e eeuw kwamen ze mee met de Spanjaarden die ze aanvankelijk alleen als sierplanten kweekten, vanwege vermeende giftigheid. Maar vanaf de 19^e eeuw, toen men doorkreeg dat slechts de onrijpe vruchten giftig zijn, worden ze ook gegeten. De Grieken waren er relatief snel bij, alsof ze erop zaten te wachten. Over die introductie is vreemd genoeg geen discussie. 1818, de tomaat was er eerder dan de Griekse revolutie zeg maar. Waar je ook zoekt, dat jaartal wordt steevast genoemd. Van de aardappel weten de Grieken het ook exact: 1828. De grote staatsman Ioannis Kapodístrias, die Griekenland op poten probeerde te zetten aan het eind van de onafhankelijkheidsoorlog tegen de Turken, zag meteen de mogelijkheden van dit product als volksvoedsel en liet proefvelden aanleggen op Éyina. Maar dat is een ander verhaal. Die eerste tomaat/tomatenplant schijnt door een Franse monnik meegenomen te zijn uit Frankrijk naar zijn Kapucijner-klooster in Athene, op het pleintje waar nu alleen nog het monument van Lysikrates staat.

Tomaten wassen

Pas vanaf 1925 werd de chrysómilo – goudappel, zoals vergeefs geprobeerd is de vrucht te hernoemen – systematisch verbouwd, want Griekse grond en klimaat bleken uitermate geschikt voor de teelt. De tomaat veroverde razendsnel de harten en de tafels van de Grieken. Het is een vrij makkelijk te telen product, beetje mest, beetje water, een stok als steun en op een gegeven moment weet je niet meer waar je heen moet met alle tomaten. En dan kun je ze drogen in de zon of verwerken tot puree, zodat je ook de winter tomaatsgewijs doorkomt. Leve de koningin. Grieken houden van haar, maar vrezen haar ook. Elk volk heeft zijn vreemde schoonmaakobsessies en de Grieken hebben dat met de tomaat. Een niet gering deel van het Griekse volk doet zijn tomaten als een baby in bad, zeept ze met afwasmiddel in en spoelt ze af onder de kraan.

Lees verder in Lychnari 14/3, p. 26 e.v.