Hans Overduin

De ‘ware pelgrim’ op de Heilige Berg Athos ziet deze autonome monnikenrepubliek in het noorden van Griekenland in de eerste plaats als een onuitputtelijke bron van Oosters-Orthodoxe spiritualiteit en mystiek. Dat neemt niet weg dat er ook andere manieren zijn om tegen Athos aan te kijken. Het schiereiland staat vol met mysterieuze ruïnes; mythen en legenden gonzen door de lucht en op de berg zelf zouden monniken rondlopen die door decennia lang beoefend gebed zo vergeestelijkt zijn dat ze onzichtbaar zijn geworden.

Eén van de plaatsen die rechtstreeks uit Harry Potter of ‘De Naam van de Roos’ lijkt te zijn weggelopen is het klooster gewijd aan de apostel Andreas, vlakbij het hoofdstadje Karyés. Het is strikt genomen geen klooster (monastírion) maar een skiti, in Rooms-Katholieke termen vergelijkbaar met een priorij, in dit geval behorende tot het klooster Vatopedi. Het is niettemin het op één na grootste gebouwencomplex op Athos en het bezit de op één na grootste kerk van de hele Balkan. Er zijn de nodige legenden aan de skiti verbonden, maar ook de feiten liegen er niet om, zoals die van de laatste igoúmenos (abt) die na een nachtelijke ronde door de skite in een koude winternacht de volgende ochtend doodgevroren in een stoel in het archief werd gevonden, met de sleutelbos nog in zijn hand.

Een vergelijking met ‘Hogwarts’ gaat natuurlijk volledig mank, maar het feit dat in één van de vleugels van de skite sinds 1953 de Athoniás school, een nazaat van de 18^e eeuwse Athos academie nabij Vatopedi, is gevestigd, is wel een knipoog naar de ‘School of Witchcraft and Wizardry’ uit Harry Potter. Overigens, over magie en een bibliotheek met een geheime afdeling straks meer.

Tot voor een jaar of tien was de skiti een volkomen vervallen en deels ruïneus complex waar de geesten van de vroegere bewoners door de gebouwen leken te zweven. Totdat er scheppen geld beschikbaar kwamen, vooral uit Rusland, die een grootscheepse restauratie in gang zetten. En dat is maar goed ook, anders was dit unieke monument langzamerhand door de natuur overgenomen. Maar de mysterieuze sfeer is nu wel weg. Gelukkig was ik er in 1994 en 1996 nog net op tijd bij.

Geschiedenis

Het grootste gedeelte van de skiti is eigenlijk helemaal niet zo oud, want daterend uit eind 19^e eeuw, maar een gebouw op Athos hoeft niet oud te zijn om interessant te zijn. Een korte geschiedenis.

De bouw van de skiti in zijn huidige vorm is het resultaat van de pogingen van de Russen om vanaf het einde van de 19^e eeuw, als de Turken van Athos verjaagd zijn, de hegemonie over Athos te verwerven. De geschiedenis van Rusland leert dat de inzet van grote en machtige kloosters voor politieke doeleinden herhaaldelijk voorkwam. Na de Balkanoorlogen aan het begin van de 20^e eeuw probeerde Rusland de nodige claims in de voormalige Osmaanse gebieden neer te leggen en niet in de laatste plaats op het strategisch gelegen schiereiland Athos. Bovendien zag Moskou zich als het ‘Derde Rome’, de opvolger van Constantinopel, dat derhalve op Athos, het centrum van het Orthodoxe monnikendom, de grootste vinger in de pap diende te hebben, tot groot ongenoegen van de Griekse monniken.

Lees verder in Lychnari 15/3 p. 40 e.v.